Minder zittenblijvers: van harde overgangsnormen naar dialoog, afspraken en acties
Uit onderzoek blijkt dat leerlingen die blijven zitten, in het jaar daarop niet beter presteren dan vergelijkbare leerlingen die wel overgingen. Hoewel veel scholen zich hiervan bewust zijn en zich inspannen om het aantal doubleurs te beperken, blijft het percentage zittenblijvers al jaren rond de 5 à 6 procent hangen. En dat terwijl onderzoek keer op keer laat zien dat zittenblijven vaak niet de gewenste effecten heeft. Integendeel: het is in veel gevallen demotiverend en draagt zelden bij aan betere schoolresultaten.
Tegelijkertijd zien we steeds meer scholen waar doubleren geen optie meer is. De overgangsvergadering en warme overdracht zijn daarom extra belangrijke momenten in het schooljaar. Met de vernieuwde bevorderingsbespreking in Catwise Leerlingbespreking krijgen scholen een krachtig hulpmiddel in handen om de focus van ‘oordeel over de leerling’ te verleggen naar ‘dialoog mét de leerling’.
Volgens de Onderwijsinspectie (2024) doen scholen hun best om het aantal zittenblijvers te beperken, maar lukt dat onvoldoende. De cijfers van DUO laten zien dat het percentage doublures sinds 2016 weer toeneemt, vooral in de bovenbouwklassen zoals 4-havo en 5-vwo.
De VO-raad wijst er in de recent geactualiseerde handreiking (2022) op dat zittenblijven vaak weinig effectief is:
"Voor veel leerlingen is het demotiverend. Het heeft invloed op de sociaal-emotionele ontwikkeling en draagt lang niet altijd bij aan een succesvolle schoolloopbaan."
Ook de Kennisrotonde stelt op basis van wetenschappelijke studies:
Leerlingen die blijven zitten, presteren in het jaar daarop niet beter dan vergelijkbare leerlingen die zijn overgegaan.
Zittenblijven als standaardmaatregel roept daarmee serieuze vragen op over effectiviteit én rechtvaardigheid.
In plaats van te kiezen voor een harde grens (overgaan of doubleren), is het veel effectiever om leerlingen actief te betrekken bij het proces. Meerdere onderzoeken laten zien dat dit werkt:
-
Leerlingen die een stem krijgen in hun leerproces zijn meer gemotiveerd en tonen meer eigenaarschap
-
Formatieve processen waarbij leerlingen feedback krijgen én reflecteren op hun gedrag, verhogen hun zelfregulerend vermogen
-
Scholen die inzetten op persoonlijke begeleiding, driehoeksgesprekken en vertrouwen in de leerling, zien het aantal zittenblijvers daadwerkelijk dalen
De VO-raad schrijft:
"Het centraal stellen van de leerbehoefte van de leerling en het beoordelen van overgangsmomenten op basis van het hele plaatje – niet alleen cijfers – is cruciaal."
Scholen die met Catwise werken zetten hier al op in, door gedurende het jaar met kwalitatieve feedbackrapporten, actieplannen en driehoeksgesprekken te werken. Vanaf nu is het mogelijk om ook aan het einde van het schooljaar de leerlingbetrokkenheid te vergroten.
Van harde overgangsnormen naar dialoog
Catwise speelt hierop in met de vernieuwde functionaliteit ‘Bevorderingsbespreking’. Binnen deze gratis uitbreiding van Catwise Leerlingbespreking kunnen scholen:
-
Vakdocenten een overgangsadvies laten geven
➤ Docenten noteren of zij adviseren dat een leerling overgaat, doubleert of op- of afstroomt – en waarom. Ook geven ze feedback en feedforward met concrete acties. -
De mentor en afdelingsleider het overzicht en de regie geven
➤ Alle adviezen komen samen in het dashboard van de mentor en afdelingsleider. De mentor kan doelen formuleren en afspraken vastleggen. -
De leerling een persoonlijk bevorderingsplan laten schrijven
➤ Hier reflecteert de leerling op zijn of haar situatie: hoe komt het dat hij/zij op doubleren staat? Wat gaat hij/zij doen om alsnog over te gaan? De school kan de vragen binnen dit plan zelf formuleren én zelf bepalen of de leerling dit al voor of na de adviezen van de vakdocenten moet invullen. -
In gesprek met leerling en met een concreet plan de zomervakantie in
➤ Mentor en eventueel afdelingsleider kunnen met de adviezen en het plan van de leerling in gesprek. Samen ronden ze het plan af door concrete afspraken te noteren.
Resultaat: de overgangsvergadering wordt geen eenzijdig beoordelingsmoment, maar een gedeeld besluit, waarin de leerling serieus wordt genomen als gesprekspartner.
Meer weten? Bekijk het webinar!
Bekijk hier meer informatie en het laatste webinar: Catwise Leerlingbespreking: de bevorderingsbespreking.
De nieuwe functionaliteit is standaard beschikbaar bij alle gebruikers van Catwise Leerlingbespreking. Ben je nog geen gebruiker en wil je ook aan de slag met leerlingparticipatie bij de bevordering? Neem contact op.
Bronnen:
Catwise draagt met intuïtieve tools bij aan onderwijs waar leerlingen regie nemen over hun ontwikkeling, fouten mogen maken en minder cijfermatige prestatiedruk ervaren. Onderwijs waar leerlingen leren reflecteren en met zelfkennis en zelfvertrouwen de school verlaten.