Schoolcultuur: professioneel versus familiar

Cultuur

Een eerste werkdag is altijd spannend, en mijn eerste dag bij Catwise was geen uitzondering. Wat me meteen opviel, was de positieve sfeer binnen het team. Misschien is die positieve sfeer wel een essentieel onderdeel van de cultuur binnen Catwise. Maar wat bedoelen we eigenlijk met cultuur? Het is een begrip dat niet eenvoudig in een paar zinnen te omschrijven is.

Bij elke school bezoek krijg ik een bepaald gevoel, maar is dat wat men cultuur noemt? En als dat zo is, wat maakt dan het verschil tussen een professionele schoolcultuur en een familiaire schoolcultuur? 

Harm Mulder, onderwijsadviseur bij Catwise

Na die eerste teamdag begon ik al snel met het bezoeken van verschillende scholen. Wat direct duidelijk werd, is dat elke school zijn eigen unieke karakter heeft. Bij binnenkomst voel ik vaak al iets bijzonders, een soort sfeer die kan variëren van plek tot plek. Dit begint meestal al bij het eerste contact, of dat nu via de receptie is, per telefoon of via de mail. Maar het gevoel wordt sterker wanneer ik door de aula en gangen loop, en docenten en leerlingen ontmoet. Ik proef en ervaar de unieke sfeer van elke school.

Bij elke school bezoek krijg ik een bepaald gevoel, maar is dat wat men cultuur noemt? En als dat zo is, wat maakt dan het verschil tussen een professionele schoolcultuur en een familiaire schoolcultuur? 

Familiaire schoolcultuur

Een school wordt vaak beschreven als een plek van leren en ontwikkeling, maar in sommige gevallen kan de interne dynamiek meer weghebben van een familie dan van een professionele onderwijsinstelling. Dit fenomeen, zoals beschreven door Galenkamp (2000), brengt enkele intrigerende kenmerken met zich mee.

De moeilijkheid van inpassen en vertrekken

In een school met een familiecultuur is het voor nieuwe medewerkers vaak een uitdaging om hun plaats te vinden binnen het team. Het voelt soms aan alsof ze proberen binnen te dringen in een al lang bestaande familie. Dit kan leiden tot gevoelens van buitensluiting of ontoereikendheid. Aan de andere kant is afscheid nemen van zo'n hechte eenheid eveneens moeilijk. De emotionele banden die zijn opgebouwd, maken het lastig om de school te verlaten zonder een gevoel van verlies.

Stijgende spanningen bij verandering van leider

Wanneer een van de leraren promoveert tot teamleider of directeur in een dergelijke cultuur, ontstaat er soms weerstand bij het overige personeel. De nieuwbakken leider wordt geconfronteerd met de vraag: "Wie ben jij dat je iets over mij te zeggen hebt?" Dit kan leiden tot spanningen en een gebrek aan acceptatie van de nieuwe hiërarchische structuur. Bovendien kan de nieuwe leider zelf moeite hebben om zijn of haar rol te accepteren, vaak door te blijven functioneren als 'deel van het team' in plaats van als een duidelijke leidinggevende.

Verstoorde balans in aandacht en energie

Een ander kenmerk van een school met een familiecultuur is de balansverstoring in aandacht en energie. Leraren kunnen zich soms te veel richten op één aspect van hun rol, zoals het geven van aandacht aan de leerlingen in hun klas, terwijl andere aspecten zoals beleidsontwikkelingen of het opbouwen van goede relaties met ouders, verwaarloosd worden. Dit onevenwicht kan leiden tot inefficiënties en gemiste kansen in het bereiken van de onderwijsdoelen van de school.

Interne versus externe doel

In een familiestructuur is het primaire doel intern gericht: namelijk, bij elkaar blijven. Dit staat in contrast met de externe doelstellingen van een school, die gericht zijn op het bieden van het best mogelijke onderwijs aan hun doelgroep. Galenkamp constateert dat in scholen met een familiecultuur, de focus vaak te veel op het interne doel ligt. De energie en de aandacht worden naar binnen gericht, wat ten koste gaat van het uiteindelijke doel van de school — goed onderwijs verzorgen.

Professionele schoolcultuur

Professioneel gedrag is essentieel in een schoolomgeving. Dezelfde Galenkamp definieert dit gedrag als gedrag dat bijdraagt aan zowel de doelen van de school als het welzijn van iedereen binnen de schoolgemeenschap. Dit benadrukt het belang van een duidelijke richting binnen de school, waarbij alle medewerkers betrokken zijn bij het formuleren van een missie en visie.

Een heldere missie en visie zijn cruciaal om professioneel gedrag te beïnvloeden en te bevorderen. Deze zogeheten 'mission statement' speelt een leidende rol bij belangrijke beslissingen en biedt een basis voor continuïteit en beweging binnen de school. Zoals van der Loo, Geelhoed en Samhoud in 2007 hebben verklaard: visie geeft houvast en zet aan tot beweging.

Een sterke professionele cultuur binnen een school begint bij een gezamenlijke inzet voor een duidelijke en heldere koers die iedereen steunt en uitdraagt. Hierdoor wordt een omgeving gecreëerd waarin professioneel gedrag kan floreren en iedereen zich ondersteund voelt.

Alle lagen in een school

De heldere koers zien we vaak terug als scholen besluiten te gaan werken met Catwise. Wanneer de school aan de slag gaat met één van de modules van Catwise dan kan dat leiden tot kleine en grote cultuurveranderingen binnen alle lagen in de school. Iedere school bepaalt zelf hoe zij de methodiek van Catwise gaat inzetten en toepassen, zodat deze bij hun missie en visie past

Brede kennismaking

Wanneer een school overweegt om met Catwise te beginnen, bieden wij altijd eerst een brede kennismaking aan. Dit starten we met een presentatie aan het docententeam. We vragen de schoolleider om een inleiding te geven en de link te leggen met de eerder genoemde missie en visie.

Scholen die succesvol zijn met onze methodiek, besteden veel aandacht aan het welzijn en de betrokkenheid van alle medewerkers.

Harm Mulder, onderwijsadviseur bij Catwise

Scholen die succesvol zijn met onze methodiek, besteden veel aandacht aan het welzijn en de betrokkenheid van alle medewerkers. Sommige scholen kiezen ervoor om een draagvlakmeting te houden. Daarbij beantwoorden medewerkers een vraag met drie antwoordmogelijkheden:

• Ja, ik wil starten met Catwise, omdat...
• Ja, ik wil starten met Catwise, mits...
• Nee, ik wil niet starten met Catwise, omdat...
  

Andere scholen gaan na de presentatie aan de slag met een werkvorm om aandacht te schenken aan de onderstroom binnen de school. Dit houdt in dat ze naar boven halen wat er speelt in de combinatie van emoties, waarden, meningen en overtuigingen van de groep. (Kramer, 2019) Het doel is om de wijsheid van de minderheid toe te voegen aan toekomstige beslissingen. We gebruiken hierbij de theorieën van 'Deep Democracy'. Jitske Kramer definieert dit als volgt: Het is democratisch omdat elke invalshoek telt en de beste beslissingen genomen worden als zowel de meerderheids- als minderheidsstem wordt benut. Het is diep, omdat het op een praktische manier omgaat met diepere emoties en bewustzijnsniveaus in een groep.

Op deze manier zorgen we samen met de school ervoor dat docenten zich gehoord voelen en kunnen meedenken en meewerken aan de ontwikkeling van Catwise binnen de school. Dit zorgt voor een positief gevoel en draagt bij aan de doelen van de school en het welzijn van de medewerkers.

Expertgroep

Welbevinden en draagvlak krijgen ook een belangrijke plek tijdens de implementatiesessie met de expertgroep. Door verschillende personen met diverse rollen en kritische blikken te vragen voor deze groep, zorg je voor meer draagvlak. Elk lid beoordeelt de inzet van de methodiek en de effecten daarvan op de school, leerlingen en docenten vanuit hun eigen perspectief. Ze denken na over de vraag: 'Hoe maken we Catwise passend voor onze school en de ingezette koers?'

Alle onderdelen van Catwise komen aan bod, van feedback geven en speeddates tot actieplannen en driehoeksgesprekken. Tijdens het verdere implementatietraject spelen zij een cruciale rol. Zo lichten zij de gemaakte keuzes toe tijdens de startsessie op een school. Deze sessie is het startsein voor de gekozen module van Catwise, waarbij ik als onderwijsadviseur en zij als leden van de expertgroep een rol spelen.

Samen met hen evalueren we gedurende het eerste jaar en vervolgens jaarlijks. De leden van de expertgroep zijn echt de cultuurdragers van Catwise binnen de school.

Katalysator

Soms werken onze methodiek en keuzes als een katalysator voor andere ontwikkelingen binnen de schoolcultuur. Kies je voor Catwise, dan kies je voor een professionele feedbackcultuur.

Dit houdt in dat je niet alleen leerlingen feedback geeft, maar ook elkaar. Het is niet de schoolleiding die docenten aanspreekt op verkeerd geformuleerde feedback, maar de docenten doen dat onderling. Dit gebeurt tijdens speeddates, die je als school inzet om de aan leerlingen gegeven feedback te verfijnen. Dit gedrag is zichtbaar, voelbaar en merkbaar op alle niveaus binnen de school, waardoor een leerbevorderende feedbackcultuur ontstaat.

Uit gesprekken tijdens de kennismaking en de implementatiesessie blijkt dat er vaak nog veel winst te behalen valt bij het creëren van een feedbackcultuur.

Harm Mulder, onderwijsadviseur bij Catwise

De katalysator zorgt voor vragen, uitdagingen en kansen. Uit gesprekken tijdens de kennismaking en de implementatiesessie blijkt dat er vaak nog veel winst te behalen valt bij het creëren van een feedbackcultuur.

Wat gebeurt er bijvoorbeeld als docenten elkaar feedback geven of aanspreken? Zien docenten dit als een kans? Beschouwen ze het als nieuwe informatie die hen kan helpen? Of voelen ze zich bedreigd en verdedigen ze zich? En belangrijker nog, hoe gaan de leerlingen om met feedback?

Oftewel, spreken we van een 'Growth Mindset' of een 'Fixed Mindset'? Feedback die gericht is op toekomstig gedrag bevordert een growth mindset (Hymer & Gershon, 2014). Kortom, de manier waarop feedback wordt gegeven, is essentieel voor hoe je ermee omgaat. Dit geldt voor alle lagen binnen je school.

‘Zij’ is 'Wij'

Na mijn eerste teamdag op 1 september reed ik terug naar het mooie Brabant. Een nieuwe baan, een nieuw pad, een uitdaging, spanning en misschien ook risico’s. Het was een geruststelling om te zien hoeveel steun en samenwerking er binnen het team was. We bespraken onze taken, doelen en de richting waarin we wilden gaan. Iedereen was betrokken en bereid om samen te werken. Dit gaf me veel vertrouwen in de toekomst.

Daarnaast werd er veel aandacht besteed aan ons welzijn. Er waren momenten van ontspanning en gesprekken over werkbalans. Dit liet zien dat Catwise niet alleen geïnteresseerd is in de productiviteit, maar ook in de mensen achter het werk.

'Zij' van Catwise is nu 'wij' bij Catwise geworden. Die verandering in woorden weerspiegelt perfect hoe ik me voelde na die eerste teamdag: van buitenstaander naar een gewaardeerd lid van een hecht team

Harm Mulder is onderwijsadviseur bij Catwise