Leerling in the lead op Sophianum Gulpen

Sophianum is overgestapt van een traditioneel onderwijssysteem naar een systeem met een (verlengd) instructiemodel. Het heeft daar ook de leslokalen op aangepast, zo wordt er in kleinere lokalen instructie gegeven en vindt de verwerking en ondersteuning plaats op het leerplein. Leerlingen die een verlengde instructie nodig hebben kunnen in de instructieruimtes blijven zitten voor een uitgebreidere uitleg.

Daarna gaan leerlingen zelfstandig aan het werk op het leerplein. En ‘zelfstandig’ betekent niet dat ze het maar zelf moeten uitzoeken. Integendeel, de leerpleinen bieden juist de kans om leerlingen meer individuele aandacht en begeleiding te geven. Er zijn dan ook altijd minimaal één leraar en één onderwijsassistent aanwezig.

Leerlingen die de stof nog niet begrijpen, krijgen verlengde instructie. In principe bepalen ze zelf of ze dat nodig hebben, maar Ortmans ziet dat leerlingen dat vaak lastig vinden. ‘Ik help ze door een kleine formatieve toets te geven. Wie drie van de vier vragen goed heeft, kan naar het plein.’

Eigen smaak

Sophianum denkt al sinds 2016 na over flexibeler onderwijs. De scholengemeenschap wilde af van de klassieke lessen waarin leraren vijftig minuten aan het woord zijn en leerlingen vooral luisteren. Meer maatwerk, zelfstandig werken en eigen verantwoordelijkheid voor leerlingen staan nu centraal.

Dat krijgt vorm met de leerpleinen, sinds de oplevering van een nieuw schoolgebouw vorig jaar ook fysiek. De vier kolommen binnen de school (vmbo-mix, mavo XL, havo en vwo) hebben elk een vleugel, met naar eigen smaak ingerichte leerpleinen. Zo koos de havo voor domeingerichte pleinen, zoals een talen- en een bètaplein. ‘Vakken die elkaar raken, kunnen zo meer samenwerken’, vertelt Ortmans. Het vmbo koos voor pleinen per leerjaar. ‘Onze pleinen zijn kleiner, met ruimte voor maximaal veertig leerlingen’, vertelt Chantal Bold, leraar Duits op het vmbo. ‘Zo kunnen leerlingen zich beter concentreren.’

Met Catwise kunnen we leerlingen gerichte en persoonlijke aandachtspunten per vak meegeven. Bovendien dwingt het instrument leerlingen om naar hun eigen  leerproces te kijken: waar ben ik goed in en wat kan beter?

Tim Ortmans

Naast de instructielokalen en de pleinen zijn er ook zogeheten S-ruimtes. Kleinere ruimtes voor een mentor- of coachgesprek of waar leerlingen samen aan een groepsopdracht of project kunnen werken. ‘We zien ook dat sommige leerlingen daar bewust gaan zitten, om even afgesloten te zijn voor prikkels’, vertelt Bold. 

De stippen op de horizon zijn steeds meer maatwerk en flexibiliteit. ‘Een vast rooster voor elke klas sluit niet per se aan bij behoeften van de leerling. Als je bijvoorbeeld goed bent in Engels, kun je daar met minder lessen toe en kun je die tijd besteden aan vakken waar je meer moeite mee hebt’, aldus Ortmans.

In gesprek

Bij eigen verantwoordelijkheid en individuele begeleiding hoort ook een andere manier van feedback geven. Daarom zijn Ortmans en Bold blij met de tool leerlingbespreking van Catwise. ‘Hiermee kunnen we leerlingen gerichte en persoonlijke aandachtspunten per vak meegeven’, aldus Ortmans. ‘Bovendien dwingt het instrument leerlingen om naar hun eigen  leerproces te kijken: waar ben ik goed in en wat kan beter? De weg ernaartoe is minstens zo belangrijk als cijfers. Die nieuwe mindset is de winst die we gaan maken.’

Bold vult aan: ‘Elke leerling feedback geven is veel werk, maar levert ook veel op, namelijk een betere relatie met leerlingen. Op het vmbo willen leerlingen nog weleens denken “die leraar mag me niet”. Met onze feedback kunnen we duidelijk maken dat het niet om iemands persoon gaat, maar om bijvoorbeeld de werkhouding.’

Bold vindt de oudergesprekken nu ook veel rijker. ‘Leerlingen zijn daarbij echt in de lead: niet de mentor, maar zijzelf vertellen hun ouders over wat er wel en niet goed gaat.’ Lachend: ‘Dat was wel even wennen voor mentoren, we moesten leren op onze tong te bijten.’

Ook Ortmans vindt de nieuwe rapporten pure winst. ‘Tijdens onze vroegere rapportvergaderingen zeiden we ook veel over leerlingen, maar die feedback kwam zelden bij hen terecht. Dan kunnen ze hun leergedrag ook niet verbeteren.’  Terugdenkend aan zijn eigen rapporten van vroeger: ‘Ik vond de opmerkingen van leraren daarin altijd het leukste. Een cijfer zegt niets over je ontwikkeling, die opmerkingen wel. Dat is de kracht van Catwise.’

Aan het onderdeel zelfevaluatie kan de school wat hem betreft nog meer aandacht besteden. Leerlingen vullen van tevoren in hoe ze denken ervoor te staan bij een vak. ‘Dat kunnen ze dan vergelijken met de feedback van de leraar en vervolgens een actieplan maken: waar gaat het prima en waar kan ik iets verbeteren?’, vertelt Ortmans. ‘De leerling als eigenaar van het eigen leerproces, dat is waar we met Catwise en onze leerpleinen naartoe werken.’   

Groeien

Sinds vorig schooljaar gebruikt het vmbo ook het portfolio, vooral voor loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). Per periode zetten leraren hierin taken voor leerlingen klaar, zoals ‘bezoek een open dag’ of ‘interview iemand over zijn of haar beroep’.

Maar het mooiste en belangrijkste vindt Bold dat leerlingen in het portfolio leren over zichzelf en hun kwaliteiten na te denken. ‘Pas zei een leerling tegen me “ik heb helemaal geen kwaliteiten”. Toen ik met hem in gesprek ging, bleek dat hij heel actief was in de carnavalsvereniging en hier tijdens zittingen regelmatig presenteerde. Presenteren en organiseren, dat zijn ook kwaliteiten, zei ik.’

‘Pas zei een leerling tegen me “ik heb helemaal geen kwaliteiten”. Toen ik met hem in gesprek ging, bleek dat hij heel actief was in de carnavalsvereniging en hier tijdens zittingen regelmatig presenteerde. Presenteren en organiseren, dat zijn ook kwaliteiten, zei ik.’

Chantal Bold

Bold hoopt dat het gebruik van het portfolio steeds meer een automatisme wordt, voor leraren en leerlingen. ‘Wat ik goed vind is dat het portfolio echt iets van de leerlingen zelf is. Leraren en ouders kunnen het wel inzien, maar er niets aan toevoegen. Onderwijs is toch nog te vaak leerlingen vertellen wat ze niet goed kunnen. Het portfolio is een showcase van wat ze wél kunnen of waarin ze kunnen groeien.’

Uiteindelijk is dat ook waar Ortmans en Bold als leraar blij van worden. ‘Een leerling die eerst zegt “ik kan niets en niets gaat goed” en die jou dan uiteindelijk komt bedanken en zegt: ik kan dit nu wel. Dat wij richting geven en ze het zelf gaan zien.” Ortmans knikt. ‘Leerlingen boven zichzelf zien uitstijgen, dat is waar je het als leraar voor doet.’