Vliegwiel voor zelfstandig leren bij Lyceum Ypenburg

Eén ding staat voor rector Flint van de Gronden* als een paal boven water: vernieuwen moet je nooit topdown doen. Er moet op de werkvloer al iets leven. En dat was precies wat hij merkte toen hij drie jaar geleden begon als rector op Lyceum Ypenburg, een scholengemeenschap met zo’n 1300 leerlingen en ruim 130 medewerkers. ‘Er zoemde al iets rond. Iedere afdeling organiseerde op haar eigen manier leerlingbesprekingen en overgangsvergaderingen. We wilden daar meer eenheid in hebben.’ 

Zaadje geplant

Dat werd het begin van een vernieuwingstraject. Daarbij ging de school niet over een nacht ijs. Na een presentatie van Catwise (toen nog Leerlingbespreking geheten) was het team weliswaar enthousiast, maar schrokken mensen ook een beetje terug voor een totaal andere aanpak. Zeker omdat docenten al de handen vol hadden met andere manieren van lesgeven tijdens de lockdowns. 
Maar het zaadje was geplant. Er volgde een kleine pilot met deze nieuwe manier van feedback geven aan leerlingen binnen één jaarlaag. Na een tweede presentatie over deze aanpak volgde een enquête onder alle docenten. ‘Een overweldigende meerderheid zei: hier gaan we voor’, vertelt Van de Gronden. Afgelopen schooljaar is vrijwel de hele school gestart met de nieuwe aanpak. Volgend schooljaar volgen als laatste dan de examenjaren. 

Hoed en rand

Sander Boek, beleids- & kwaliteitsmedewerker en docent geschiedenis, zorgt ervoor dat binnen de school het vuurtje brandende blijft. ‘Je moet oppassen dat het niet twee losse feedbackrondes per jaar blijven. Het gesprek over de vernieuwing moet je levend en gaande houden.’ 
Dat doet hij door na de eerste feedbackronde ervaringen van collega’s op te halen en goede tips te delen. Van de Gronden vult aan: ‘Het is belangrijk dat je binnen je school iemand hebt die van de hoed en de rand weet en eventuele knelpunten kan oplossen. Als er onderweg te veel hick-ups zijn, krijgt vernieuwing een negatieve connotatie.’  
Het is ook een kwestie van samen de spelregels ontdekken. Zo kwam er in de tweede feedbackronde de mogelijkheid van een korte klassenbespreking, over een klas waar alle docenten van vonden: hier moeten we iets mee. ‘”O kan dat ook?!”, klonk het toen. Ja, dat kan, want je past de regels natuurlijk aan de behoeften aan.’ 
Op dit moment zijn er per schooljaar twee feedbackrondes plus nog de traditionele overgangsvergadering. ‘Na dit jaar gaan we evalueren: klopt dit nou of missen we iets?’, vertelt Van de Gronden.  

Je moet oppassen dat het niet twee losse feedbackrondes per jaar blijven. Het gesprek over de vernieuwing moet je levend en gaande houden.

Sander Boek - Beleids- & kwaliteitsmedewerker en docent Geschiedenis

Eigenaarschap

De eerste geluiden van de werkvloer zijn positief. ‘Collega’s vinden de nieuwe aanpak fijn. Niet over, maar met de leerlingen praten, dat sluit aan bij wat we met ons nieuwe onderwijs willen bereiken’, vertelt Boek. 
In dat nieuwe onderwijs staan eigenaarschap en verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces centraal. ‘We vinden het belangrijk dat leerlingen zelf de verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leren’, vertelt Boek. ‘Ze zijn geen passieve consumenten, maar de spin in het web.’ 
Daar passen meer keuzemogelijkheden bij en daar werkt de school ook aan. Bijvoorbeeld extra begeleiding voor Nederlands of wiskunde in de onderbouw en in de bovenbouw meer  flexlessen. ‘Catwise helpt ons om daarover met leerlingen het gesprek te voeren: wat heb je nodig en waar wil je heen?’, vertelt Van de Gronden. ‘Het fungeert als vliegwiel voor de groei naar zelfstandig leren.’ Hij noemt als voorbeeld de grotere rol voor leerlingen bij deze aanpak. ‘Leerlingen vinden het heel spannend om een presentatie te houden voor hun ouders en de mentor. Maar dat zijn heel waardevolle ervaringen die echt bijdragen aan leren. School is geen cijferfabriek, maar een plek waar je kunt groeien en leert om kennis en kunde in te zetten in het echte leven.’ 
Boek vult aan: ‘Als school wil je jongeren helpen hun plek in de wereld te vinden. Je gaat het gesprek met hen aan: wie ben jij en wat wil je bereiken? Dat zijn mooie gesprekken, daar word ik persoonlijk altijd heel blij van.’ 

Cultuuromslag

Om leerlingen goed te kunnen begeleiden krijgen alle mentoren een bijscholing in coachingsvaardigheden. ‘Ze leren onder meer om de juiste vragen aan leerlingen te stellen en zo de reflectie op het leren te stimuleren’, vertelt de rector. ‘Gericht feedback leren geven heeft een prominente plek gekregen in het professionaliseringsplan van de school. Zo werken we samen aan een cultuuromslag.’  

Achteraf ben ik blij dat we het zo gedaan hebben, want het is nu een heel zorgvuldig proces geweest. En dat komt vernieuwing ten goede.

Flint van de Gronden - Rector Lyceum Ypenburg, Den Haag

Daarbij moet je je als team kwetsbaar willen opstellen. ‘Er komt een feedbackcultuur op gang, niet alleen voor leerlingen, maar ook voor collega’s onderling’, vertelt Boek. Collega’s spreken elkaar bijvoorbeeld aan op de manier waarop ze een leerling feedback geven. Andere dingen moeten nog groeien. Zo mag feedback aan leerlingen nog meer onderdeel worden van de lessen, dat zit nog niet ingeslepen. 
Boek en Van de Gronden weten dat vernieuwen tijd en aandacht vragen. ‘Zoiets staat niet binnen een jaar al. Maar het uiteindelijke doel is dat het zichtbaar wordt in de hele school en dat leerlingen betere en gemotiveerdere keuzes maken.’ De rector vult aan: ‘Ik heb wel eens gedacht: kunnen we niet iets sneller? Moeten we echt wachten tot de start in het nieuwe schooljaar? Achteraf ben ik blij dat we het zo gedaan hebben, want het is nu een heel zorgvuldig proces geweest. En dat komt vernieuwing ten goede.’ 

* Flint van de Gronden werkt vanaf schooljaar 2023-2024 als directeur op het Wolfert Tweetalig in Rotterdam.